CÂY XÀO DÔNG

TRANG NHÀ (HOME)

Xào dông (có người gọi nó là cây Hồng Ngọc, Ngọc ngũ sắc, có lẽ vì trái Xào dông có năm màu trông giống những viên ngọc nhỏ); không thấy nói đến trong các sách Tàu. 

Gần đây cây Xào dông được trồng làm cây cảnh vì vừa là cây thuốc, cây gia vị, vừa cho trái có nhiều màu trông đẹp mắt.

Xào dông là loại cây rừng hoang, thân gỗ, lá nhỏ, sống rất khỏe, chịu hạn, trước đây mọc ở khắp nơi trong tỉnh Ninh Thuận, mọc rất nhiều trong vùng đồi cát Hòa Thủy và Thành Tín là những nơi khô nóng và rất thiếu nước.  Cây Xào dông thường mọc hoang trong các vùng có con dông đào hang, có lẽ trời sinh ra nó làm một cặp với con dông nên đặt tên Xào dông là chí phải.  Cây cho trái quanh năm trông đẹp mắt, trái kết thành từng chùm có nhiều màu, khi trái mới ra thì màu xanh, sau đó chuyển sang màu hồng, khi già thì chuyển sang màu nâu thẫm, màu tím, khi chín thì chuyển sang màu đen.  Trên cây Xào dông có nhiều chùm trái.  Cây này rất dễ trồng và chịu đựng sương gió, hạn hán rất giỏi, có thể trồng bằng cách gieo hạt hoặc chiết nhánh hay giâm cành, cây trồng bằng cách chiết nhánh sau khoảng 2 tháng sẽ cho rất nhiều trái.

Đọt non của cây được dùng làm gia vị trong các món ăn nộm, gỏi, xào, đặc biệt là gỏi dông hoặc dông xào, có tác dụng giải cảm, thanh nhiệt, hạ hỏa và chữa ho khan, khan tiếng rất hiệu quả.

Ăn gỏi dông Ninh Thuận mà thiếu lá Xào dông thì cũng giống như ăn gỏi gà mà thiếu lá chanh non vậy.  Gỏi trứng dông với lá Xào dông là món ăn quý hiếm bởi vì muốn có trứng dông thì phải đi đào hang dông là một việc làm vất vả, nghe các cụ xưa nói có người đã chết khi đào dông vì hang dông bị sụp.  Chuyện xưa dân Cổ Hủ (nay là Mỹ Tường) gả con, lễ vật "cao cấp" nhất là một thúng trứng dông, nghe mà ớn lạnh!

Ở vùng miền núi tỉnh Ninh Thuận người ta còn làm gỏi con nhộng trong tàng ong trộn với lá Xào dông, ăn vừa ngon đặc biệt lại rất bổ dưỡng.  Thiễn nghĩ con dông ướp gia vị bó lá Xào dông rồi gói vào lá chuối đem nướng, khi chín nhâm nhi lá Xào dông với thịt dông nướng chắc sẽ là món tuyệt cú mèo dành cho dân nhậu.

Xào dông cũng được dùng làm gia vị cho các món ăn khác nữa vì nó có mùi cay thơm đặc biệt.  Phần đông người dân thành phố Phan Rang trước đây ít biết đến cây Xào dông và cũng rất ít người được thưởng thức các món xào hay gỏi trộn lá Xào dông, nhưng người dân ở vùng quê thì lại rất quen thuộc với món ăn này. 

Xào dông là loại cây rất nên trồng trong nhà hoặc trong vườn của bạn vì nó vừa là cây cảnh đẹp nếu chịu khó chăm bón lại rất là hữu dụng, vừa dùng làm thuốc, vừa dùng làm cây gia vị, tương tự như trồng cây Đinh Lăng (cây Gỏi Cá) vậy.

Biết con Dông mà không biết cây Xào dông thì chưa thể xếp vào hàng "thổ công" đất Ninh Thuận.

Lê Tự Do

Hoa Kỳ, tháng 12/2019

TRANG NHÀ (HOME)